#247: De uiterlijke schijn van (on)partijdigheid

Op basis van artikel 512 Wetboek van Strafvordering kunnen het Openbaar Ministerie en de verdachte de rechter wraken indien zich feiten of omstandigheden voordoen ‘waardoor de rechterlijke onpartijdigheid schade zou kunnen leiden’. Onder meer in vaklunch #128 schreven wij al over gevallen waarin een wrakingsverzoek kan worden gedaan en de wijze waarop een wrakingsverzoek wordt beoordeeld. Ook concludeerden we dat een wraking niet mag worden gebruikt als een ‘verkapt rechtsmiddel’. Grond voor wraking bestaat alleen als uit een beslissing een zwaarwegende aanwijzing van vooringenomenheid volgt. Dat is echter niet eenvoudig. Uit een recente beslissing van Rechtbank Zeeland-West-Brabant blijkt dat de moeite loont om de houding van de rechter te monitoren. Niet alleen op basis van zijn uitlatingen maar ook op basis van zijn beweegredenen om op een bepaalde wijze te acteren kan de schijn van onpartijdigheid blijken.

In deze zaak is de rechter-commissaris gewraakt omdat door de feitelijke handelingen van de rechter-commissaris ‘de schijn van partijdigheid is gewekt door het verhoor van een voor de verdediging cruciale getuige in (…) [buitenland] te laten plaatsvinden buiten aanwezigheid van de verdediging en zonder rekening te houden met de bekende verhinderdata van de verdediging’. De verdediging heeft toegelicht dat de rechter-commissaris door deze werkwijze de (directe) ondervragingsrechten van de verdediging frustreert en dat de rechter om die reden niet onpartijdig handelt. Hij laat immers andere belangen dan die van de verdediging prevaleren.

Opmerkelijk is dat de rechter-commissaris volgens de verdediging heeft verzocht het verhoor in het buitenland op een specifiek moment te laten plaatsvinden, namelijk nog voor zijn vertrek bij de rechtbank. Op geen enkele manier heeft de rechter-commissaris volgens de verdediging rekening gehouden met de verhindering van de verdediging. Ook de wijze waarop de rechter-commissaris en het kabinet zijn omgesprongen met de communicatie hierover kan niet op de sympathie van de verdediging rekenen. De rechter-commissaris heeft toegelicht dat hij juist coulant heeft gehandeld richting de verdediging en dat hij blij verrast was te horen dat de buitenlandse getuige wilde verklaren en dat het verhoor al snel zou kunnen plaatsvinden. Om die reden is hij voortvarend aan de slag gegaan.

De wrakingskamer is met name kritisch op de communicatie van de rechter-commissaris rondom de verhinderdata van de verdediging. Volgens de wrakingskamer kreeg de rechter-commissaris van de liaison officier die de rogatoire commissie plande juist de ruimte om de verhinderdata van de verdediging door te geven om te komen tot de planning van de rogatoire commissie. De rechter-commissaris heeft daarvan geen gebruik gemaakt. Waarom hij dat niet heeft gedaan heeft hij verder niet toegelicht. Ook vindt de rechtbank het onbegrijpelijk dat de rechter-commissaris de liaison officier – die de rogatoire commissie plant – heeft gevraagd wanneer de eerstvolgende mogelijkheid was om de commissie te plannen, terwijl hij bekend was met de ‘reële verhinderingen’ van de verdediging op korte termijn.

De rechtbank kan op basis van het handelen van de rechter-commissaris begrijpen dat het op de verdediging aldus overkomt dat de rechter-commissaris de strafzaak stuurt op zijn eigen planning en voorbij gaat aan de belangen van de verdediging. Om die reden oordeelt de rechtbank dat het de vrees voor vooringenomenheid van de rechter-commissaris objectief gerechtvaardigd acht. Deze beslissing laat zien dat een scherpe analyse van de feitelijke gedraging van de rechter van belang kan zijn om een wraking succesvol te laten zijn. Het is dus steeds aan de verdediging om gedurende het gehele proces de houding en werkwijze van de rechter te monitoren en te bepalen of die houding al dan niet de schijn van onpartijdigheid wekt.

Heb je vragen over het voorgaande of wil je hierover van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact op met boezelman@hertoghsadvocaten.nl of boer@hertoghsadvocaten.nl.