#611: Europa’s momentum in de corruptiebestrijding: binnen de lijnen van de wet

Terwijl de Verenigde Staten de focus verlegt en bepaalde vormen van corruptiebestrijding niet langer als topprioriteit beschouwen, positioneert Europa zich juist in de strijd tegen corruptie. Dit momentum wordt versterkt door de reeds voorgestelde Richtlijn inzake de bestrijding van corruptie. Deze Richtlijn beoogt de strafbaarstelling van corruptie binnen de EU te harmoniseren en dwingendere maatregelen in te voeren om grensoverschrijdende corruptiezaken effectiever aan te pakken. Dit sluit aan bij bredere Europese ambities om de rechtsstaat te versterken en de invloed van corruptie op democratische instellingen te beperken. De kans dat Europa in het gat van de Amerikaanse focusverlegging springt, is dus vrij groot.

De voorgestelde Richtlijn zou voor Nederland een grote impact hebben op de uitbreiding van de strafbaarstelling van private omkoping, omdat volgens het voorstel nu onder andere ook ‘handel in invloed’ expliciet strafbaar gesteld zou moeten worden.

De roep van het Openbaar Ministerie: institutionele grenzen overschreden?

Een bekend geluid, want parallel aan deze grensoverschrijdende ontwikkelingen heeft het Nederlandse Openbaar Ministerie recent gepleit voor een uitbreiding van de strafbaarstelling van corruptie. Omkoping valt nauwelijks te bewijzen, kopte de krant. In plaats van enkel actieve en passieve omkoping te bestraffen, wil het Openbaar Ministerie dat ook ‘handel in invloed’ expliciet strafbaar wordt gesteld.

Het Openbaar Ministerie liet verder in de krant optekenen dat specifieke zaken tonen dat corruptie niet effectief aangepakt zou kunnen worden.

“Het OM besloot niet tot vervolging over te gaan (toevoeging Vaklunch: lees in het onderzoek tegen Nelie Kroes), omdat er onvoldoende bewijs was ‘dat in ruil voor een gift tegenprestaties zijn geleverd’, aldus een woordvoerder. Eerder strandde de corruptiezaak tegen de Haagse ex-wethouder Richard de Mos in de rechtszaal op hetzelfde punt. De Rijksrecherche en het OM grijpen de zaken aan om bij het ministerie aan te kaarten dat het in Nederland te moeilijk is om corruptie bewezen te krijgen.”

Toont het Openbaar Ministerie zich hier als een slechte verliezer? Of treedt het Openbaar Ministerie hier buiten zijn bevoegdheid? Een corruptiezaak die strandt bij een onherroepelijke vrijspraak betekent simpelweg dat van omkoping geen sprake was. Dat is dan geen lacune in de wet, maar de enige realiteit binnen het bestaande wettelijk kader. Het Openbaar Ministerie, als uitvoerende macht, bepaalt immers niet wat corruptie is!

De roep om strafbaarstellingen te willen uitbreiden ondermijnt de scheiding der machten. Het Openbaar Ministerie moet de wet uitvoeren. Een media-lobby vanuit het Openbaar Ministerie raakt de onafhankelijkheid en magistratelijkheid van de vervolgende instantie. De kritiek, onder meer verwoord in een opiniestuk in het FD, benadrukt dat wetgeving het domein van de wetgever is en dat het Openbaar Ministerie terughoudend moet zijn met het publiekelijk uiten van zulke wensen.

De rechtstaat

Deze ontwikkelingen zetten aan tot een bredere reflectie over de dynamiek tussen macht en verantwoordelijkheid binnen een democratische rechtsorde. De bestrijding van corruptie is van fundamenteel belang, maar kan niet ten koste gaan van constitutionele principes zoals de trias politica.

Enerzijds is het begrijpelijk dat een opsporings- en vervolgingsinstantie pleit voor effectievere handhavingsmogelijkheden. Anderzijds schuilt er gevaar in een institutionele verschuiving waarbij het Openbaar Ministerie invloed uitoefent op de wetgevende macht, onder het mom van effectievere wetshandhaving. Wanneer instituties hun grenzen niet langer strikt respecteren, ontstaat een precedent dat op termijn de democratische rechtsorde ondermijnt.

De komende maanden zullen uitwijzen of Nederland en de EU in staat zijn om corruptiebestrijding te versterken zonder afbreuk te doen aan de beginselen van de democratische rechtsstaat. Hopelijk wint de rechtsstatelijkheid het in Europa.

Heb je vragen over het voorgaande of wil je hierover van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact op via vaklunch@hertoghsadvocaten.nl.