#494: Procesafspraken; het hoge woord is eruit

Al meerdere keren schreven wij over procesafspraken in het strafrecht (zie bijvoorbeeld Vaklunch #486, #477 en #470). Hieruit bleek dat feitenrechters deze afspraken wisselend toetsen, met rechtsonzekerheid voor de verdachte tot gevolg. De praktijk was hongerig naar sturing. Vol verwachting klopte dan ook ons hart bij de aankondiging van het arrest van de Hoge Raad na de vordering tot cassatie in het belang der wet van AG Bleichrodt (zie Vaklunch #480). Vorige week dinsdag 27 september wees de Hoge Raad arrest, waarin hij zich voor het eerst uitlaat over procesafspraken in het strafrecht.

Eerst een korte recap. Procesafspraken zijn afspraken tussen het OM en de verdediging over het verloop van de strafprocedure of over de afdoening van de strafzaak. Het gaat om wederkerige afspraken. Zo’n afspraak kan bijvoorbeeld inhouden dat de verdediging afziet van bepaalde verdedigingsrechten (zoals het oproepen van getuigen) en het OM de omvang van de beschuldiging tegen de verdachte afbakent. Zo kan een zaak snel en efficiënt worden afgedaan. Deze afspraken kunnen worden voorgelegd aan de rechter, die altijd de verantwoordelijkheid houdt voor de op basis van art. 348 en 350 Sv te beantwoorden vragen. Ook moet de rechter waken voor naleving van de waarborgen in art. 6 EVRM. Door het ontbreken van een wettelijke regeling was onduidelijk of procesafspraken toelaatbaar zijn, en zo ja, welke voorwaarden dan gelden. Het arrest van de Hoge Raad komt dus als geroepen.

De Hoge Raad stelt voorop dat het ontbreken van een wettelijke regeling niet betekent dat het maken van procesafspraken niet kan. Procesafspraken kunnen wel degelijk een rol spelen in de door de rechter te nemen beslissingen. Het moet dan wel gaan om een ‘afdoeningsvoorstel’ aan de rechter, van de verdediging en het OM gezamenlijk. Volgens de Hoge Raad zijn die afspraken dan ook precies dat; een voorstel. De rechter houdt namelijk volledig de verantwoordelijkheid dat de wettelijke regels en eisen van een eerlijk proces bij de beoordeling van de strafzaak worden nageleefd. Als hij vindt dat dit niet het geval is, dan hoeft hij het voorstel niet te volgen.

Wil de rechter wél in lijn met het afdoeningsvoorstel uitspraak kunnen doen, dan moet volgens de Hoge Raad aan verschillende voorwaarden zijn voldaan. Allereerst moet de verdachte van rechtsbijstand zijn voorzien. Ook rust op de officier van justitie de plicht om met het voorstel rekening te houden met de belangen van het slachtoffer of de benadeelde partij. Verder besteedt de Hoge Raad veel aandacht aan de situatie waarin de verdachte met het voorstel afstand doet van bepaalde verdedigingsrechten. Dat kan namelijk alleen als de eisen van een eerlijk proces zijn gewaarborgd. Zo moet de strafrechter volgens de Hoge Raad actief onderzoeken of de verdachte vrijwillig, op basis van voldoende en duidelijke informatie, en zich bewust van de rechtsgevolgen, heeft meegewerkt aan het afdoeningsvoorstel en afstand heeft gedaan van zijn verdedigingsrechten. Van dit onderzoek moet de strafrechter ook blijk geven in zijn uitspraak.

Het ho(o)g(st)e woord is er dus uit: procesafspraken mág (onder voorwaarden). Deze goedkeuring van de hoogste rechter van het land is op zich al erg bijzonder. De honger van de praktijk naar sturing bij het maken van procesafspraken is met dit arrest ook enigszins gestild. Het biedt rechters – en dus ook de verdediging en het OM – enkele duidelijke handvatten voor het inkleuren van procesafspraken. Dat zal ongetwijfeld het nu grote verschil in behandeling door verschillende rechters voor een deel wegnemen. Wil het maken van procesafspraken écht tot zekerheid voor de verdachte leiden, dan zal volgens ons de wetgever hiervoor een wettelijke regeling moeten treffen. Alleen dan weten partijen van tevoren precies waar ze aan toe zijn. Ook de Hoge Raad wijst voor het stellen van algemene regels omtrent procesafspraken naar de wetgever. Voor nu biedt het arrest van de Hoge Raad dus enkele duidelijke handvatten, maar  onzekerheid voor de verdachte bij het maken van procesafspraken blijft wel bestaan. Wij blijven op de voet volgen hoe de praktijk van procesafspraken zich zal ontwikkelen en of de kaders die de verdachte – en het Openbaar Ministerie – meer zekerheid zullen bieden langzaamaan gestalte zullen krijgen.

Heb je hier vragen over of wil je hierover van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact op met ons op via vaklunch@hertoghsadvocaten.nl.