#485: Melden, melden en… oh ja, melden!

Het afgelopen jaar toonde een sterke toename van het aantal meldingen van ongebruikelijke transacties, zo meldt de Financial Intelligence Unit (FIU) in haar recent verschenen jaaroverzicht 2021. Dat betekent dat nóg meer data is verzameld die beoordeeld moet worden. Kan de FIU deze meldingen allemaal verwerken? De FIU is hier in haar rapport positief over, maar uit een aantal gezaghebbende hoeken klinkt recentelijk ook kritiek. De vraag rijst of al die meldingen wel effectief zijn of dat ze hun doel voorbij streven.

Eerder schreven wij in Vaklunch #447 en #350 al over meldingen van ongebruikelijke transacties op basis van de Wet ter voorkoming van witwassen en het financieren van terrorisme (Wwft). Met name banken, en sinds kort ook crypto dienstverleners, doen (steeds) meer meldingen van ongebruikelijke transacties op grond van de Wwft.

Zo werden in 2021 meer dan 1,2 miljoen meldingen gedaan. Dit is een toename van meer dan 500.000 ten opzichte van het jaar ervoor. Opvallend is dat deze enorme toename van meldingen van ongebruikelijke transacties niet tot meer verdachte transacties heeft geleid. Het aantal verdachte transacties is zelfs met 7% gedaald naar minder dan 100.000. Vervolgens is blijkens het rapport van de Rekenkamer deze informatie voor opsporingsinstanties alsnog te gebrekkig om daaruit zonder veel moeite de transacties te selecteren die zich het beste lenen voor een strafrechtelijk onderzoek. Vermoedelijk hebben de ongeveer 80 medewerkers bij de FIU moeite om de vloedgolf aan meldingen bij te benen en te filteren voor de opsporingsinstanties. Geheel begrijpelijk, want 1,2 miljoen meldingen is niet niks. Daarnaast is het opzettelijk niet voldoen aan de meldplicht een strafbaar feit op zich. Samen met te ruim opgezette wetgeving zorgt dit er mogelijk voor dat te snel meldingen van ‘oninteressante’ transacties worden gedaan uit angst voor negatieve gevolgen, terwijl op voorhand al vaststaat dat de FIU deze meldingen niet verder oppakt. Dit zet vraagtekens bij de effectiviteit van het systeem in zijn huidige vorm.

Ook de Rekenkamer is kritisch op de huidige gang van zaken. In het genoemde rapport zegt zij dat de Nederlandse aanpak van het risico op witwassen vooruitgaat, maar nog niet genoeg is. Met name de zeer omvangrijke inspanningen van private partijen – zoals de vele meldingen van banken – kunnen beter worden benut. “Er zijn dus kansen om witwassen doelmatiger en doeltreffender te bestrijden, (…) De meldketen voor ongebruikelijke transacties is naar ons oordeel rijp voor een volgende stap”, aldus de Rekenkamer.

Naast de ruimte voor verbetering van de doelmatigheid en doeltreffendheid van deze meldingen, hebben ze ook serieuze gevolgen voor betrokkenen. In Vaklunch #447 en #334 schreven wij hier al over dat banken in het kader van hun Wwft-verplichting vaak vergaande vragen stellen, met niet zelden het (onterecht) opzeggen van de klantrelatie tot gevolg. Enkele Tweede Kamerleden uitten al hun zorgen hierover. In het recent verschenen advies over het Wetsvoorstel plan van aanpak witwassen, onderschrijft ook de Raad van State dit probleem. Zij onderkent allereerst de belangrijke functie van (onder andere) banken als poortwachters in de bestrijding van misbruik van het financiële stelsel. Niettemin vindt zij dat de gezamenlijke aanpak van witwassen door banken, toezichthouders en opsporingsinstanties grote risico’s met zich meebrengt. Risico’s op onterechte uitsluiting van het maatschappelijk verkeer, de inbreuk van grondrechten, en zelfs risico’s op stigmatisering en discriminatie. In het licht van een gebrek aan efficiëntie van het huidige systeem, kan men zich afvragen of deze risico’s acceptabel zijn. Proportionaliteit dient altijd het uitgangspunt te zijn. “Het doel heiligt niet alle middelen, zeker niet als die middelen vergaande inbreuken op grondrechten impliceren”, aldus de Raad van State.

In onze praktijk komen wij regelmatig gevallen tegen waarin de risico’s die de Raad van State noemt, werkelijkheid worden. Wij onderschrijven het doel om witwassen en financiering van terrorisme te bestrijden. Er dient wel te worden gewaakt voor een systeem waarbij een grote hoeveelheid meldingen weinig effectief blijkt, terwijl het vergaande risico’s voor betrokkenen met zich meebrengt. Wij juichen de recente ontwikkelingen dan ook toe, en hopen dat de verantwoordelijke instanties de adviezen van de Rekenkamer en de Raad van State ter harte zullen nemen.

Heb je hier vragen over of wil je hierover van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact op met ons op via vaklunch@hertoghsadvocaten.nl.