#549: poortwachters rammelen aan de poort!

Het is geen geheim dat het Openbaar Ministerie bij de bestrijding van witwassen graag leunt op zogenoemde ‘poortwachters’. Maar als het aan hen ligt, moet juist de overheid de regie pakken in de strijd tegen witwassen.

Dat blijkt uit het rapport ‘krachten gebundeld’, in opdracht van diverse organisaties waaronder de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), het Verbond van Verzekeraars (VV) en de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB). Zij vertegenwoordigen diverse zogenaamde ‘financiële instellingen’ die vallen onder de verplichtingen zoals opgenomen in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Deze wet beoogt de kans op vermenging van geld tussen onder- en bovenwereld te verkleinen. Met het oog hierop schrijft de Wwft voor dat financiële instellingen een cliëntenonderzoek verrichten en ongebruikelijke transacties moeten melden bij de Financial Intelligence Unit (FIU). Dit meldpunt ontving in 2022 ruim 1,8 miljoen meldingen, zo blijkt uit het meest recente jaarverslag. Met name banken weten de weg naar de FIU te vinden. Dat is zoals wij al eerder schreven goed verklaarbaar gelet op de recentere strafrechtelijke onderzoeken naar diverse banken en hun bestuurders. Zeker sindsdien nemen banken, maar ook andere financiële instellingen zoals verzekeringsmaatschappijen, betaaldiensten en accountants, hun poortwachtersfunctie uiterst serieus.

Een en ander heeft uiteraard ook gevolgen voor klanten van financiële instellingen. Klanten van banken kunnen bijvoorbeeld rekenen op strengere controles bij het openen van een account en vragen naar aanleiding van transacties. Ook zien wij in onze praktijk dat banken klanten uit ‘risicovolle’ sectoren op voorhand weigeren en de relatie met een klant opzeggen als er integriteitsrisico’s dreigen, zelfs wanneer daar commercieel gezien totaal geen aanleiding voor bestaat. Een verdenking in een lopend strafrechtelijk onderzoek is daarvoor al voldoende. Wat telt, is dat financiële instellingen kunnen aantonen dat zij hebben voldaan aan alle Wwft-vereisten, zo bevestigt ook het hiervoor al aangehaalde rapport ‘krachten gebundeld’. Dat geldt voor banken, maar natuurlijk ook voor andere meldingsplichtige financiële instellingen.

Deze dynamiek drijft het aantal meldingen bij de FIU dusdanig op dat zij tegen de grenzen begint aan te lopen ‘in termen van effectieve verwerking’, aldus de FIU in haar meest recente jaarverslag. Dat roept uiteraard de vraag op of de meldingen bijdragen aan de effectiviteit van witwascontroles. Want als poortwachters zekerheidshalve alles melden bij de FIU, wat zegt dat dan over de kwaliteit van de meldingen? Het meest recente jaarverslag van de FIU is op dat vlak weinig geruststellend. Daaruit blijkt dat slechts 5% van alle in 2022 gemelde ongebruikelijke transacties achteraf daadwerkelijk verdacht bleken. Wij signaleerden een soortgelijke trend al een aantal jaren geleden (#447), maar wij durven wel te stellen dat het Wwft-systeem inmiddels piept en kraakt aan alle kanten.

Poortwachters wijten dit (deels) aan een gebrek aan centrale sturing in het anti-witwasbeleid, inclusief een duidelijke prioritering en belangenafweging vanuit de overheid, aldus het hiervoor aangehaalde rapport. Daarom wordt (onder meer) de aanbeveling gedaan om een nationale coördinator aan te wijzen die namens de overheid de regie pakt in de nationale anti-witwasaanpak met een strategie die is gebaseerd op de daadwerkelijke risico’s voor Nederland. Daarbij vestigt het rapport ook de aandacht op technologische toepassingen en de mogelijkheid voor banken om gegevens onderling te delen. Uit een recent gepubliceerde beleidsuiting blijkt dat de Nederlandsche Bank ook ruimte ziet voor een op risico’s gebaseerde invulling van het anti-witwastoezicht.

Of het rapport op korte termijn zal leiden tot concrete aanpassingen, is mede gelet op de aankomende verkiezingen nog maar de vraag. In ieder geval vatten wij het rapport op als een urgente boodschap vanuit financiële instellingen dat zij tegen de grenzen van hun poortwachterschap aanlopen, en de balans met de in onze ogen gerechtvaardigde commerciële belangen van financiële instellingen inmiddels zoek is. Wij signaleren dat deze boodschap inmiddels ook de politiek heeft bereikt. Zo lazen wij in het zeer recent verschenen verkiezingsprogramma van NSC het volgende punt:

“Onschuldpresumptie geldt ook als het gaat om verdenking van witwassen. De verregaande vormen van digitale transactiemonitoring en geautomatiseerde verwerking daarvan door commerciële banken, vormen een disproportioneel grote inbreuk op de privacy van onschuldige burgers. Bovendien is de effectiviteit dubieus. Het verwerven van financiële inlichtingen hoort een rol van de overheid te zijn, niet van instanties met een winstoogmerk. Daarom willen we een grondige herziening van de wet, die uitgaat van een normale balans tussen burger, bank en staat.”

Of dit in de nabije toekomst tot concrete veranderingen zal leiden op het gebied van anti-witwasmaatregelen is uiteraard koffiedikkijken. Wij blijven de ontwikkelingen op dit gebied in ieder geval volgen.

Heb je hier vragen over of wil je hierover van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact op met ons op via vaklunch@hertoghsadvocaten.nl.