#487: Schot op eigen (goede) doel

Wie goede doelen steunt, wordt beloond. De Algemene Wet inzake Rijksbelastingen bevat namelijk de mogelijkheid om giften aan algemeen nut beogende instellingen (zogenaamde ANBI’s) af te trekken van de aangifte inkomstenbelasting. Deze week was hier in het nieuws aandacht voor in het kader van een “opmerkelijke belastingconstructie”: aftrekbare donaties aan een door de donateur zelf opgerichte ANBI. In een onderzoeksrapport dat afgelopen mei werd gepubliceerd, werd geconstateerd dat de kans op fraude met dit soort constructies aanzienlijk is. Is die zorg terecht?

Iedereen kan een ‘goed doel’ oprichten, maar om te kwalificeren als ANBI moet de instelling wel aan een aantal formele eisen voldoen. Onder meer is vereist dat de instelling geen winstoogmerk heeft en met de feitelijke werkzaamheden (nagenoeg) uitsluitend het algemeen belang dient. Om donaties aan goede doelen te stimuleren, heeft de wetgever bepaald dat giften aan ANBI’s mogen worden afgetrokken van de aangifte inkomstenbelasting. Vooral vermogende personen weten deze aftrekmogelijkheid te vinden voor (periodieke) giften, blijkt uit een recent onderzoek naar de vermogensverdeling. Het onderzoek toont aan dat 88 van de 100 grootste giftenaftrekposten in het belastingjaar 2018 het positieve box 1-inkomen tot nul euro terugbrengen. Volgens het rapport zijn ook gevallen bekend waarin door de giftenaftrek uiteindelijk helemaal geen inkomstenbelasting (in box 1, 2 of 3) wordt betaald.

Op het eerste gezicht lijkt hier weinig aan de hand: het is in principe aan te moedigen dat veel wordt geschonken aan goede doelen. De toekenning van de ANBI-status gebeurt op aanvraag, waarbij onder meer een beleidsplan moet worden ingediend. Pas na goedkeuring door de Belastingdienst wordt giftenaftrek mogelijk. Het is dus niet zo dat een vermogend persoon op eigen houtje een ANBI in het leven kan roepen en daaraan aftrekbaar kan schenken. Het idee is dat alle ANBI’s bijdragen aan een maatschappelijk belang. Dat donateurs hun schenkingen mogen aftrekken, is in dat licht gerechtvaardigd – zo heeft de wetgever het bedoeld.

Als de formele eisen die aan de ANBI-status worden gesteld niet worden nageleefd, wordt de ANBI-status ingetrokken. Zonder die status geldt de aftrekmogelijkheid ook niet meer, en kunnen correcties volgen bij de personen die schenkingen hebben afgetrokken in hun aangiften inkomstenbelasting. In uiterste gevallen kan de inspecteur daarbij een fiscale boete opleggen of kan de officier van justitie tot vervolging van fiscale fraude overgaan. Dan moet wel sprake zijn van opzet of grove schuld bij degene die van de aftrekmogelijkheid gebruik heeft gemaakt.

Of een donateur recht heeft op aftrek is dus afhankelijk van de feitelijke activiteiten van de ANBI. Het toezicht op de naleving van de voorwaarden laat echter te wensen over. In het onderzoeksrapport dat afgelopen mei verscheen, wordt als belangrijke conclusie gemeld dat het ANBI-team onvoldoende capaciteit heeft voor effectief toezicht. De activiteiten van ANBI’s na toekenning van de ANBI-status worden nauwelijks gemonitord, waardoor niet in beeld is of de ANBI’s zich ook daadwerkelijk aan de formele eisen houden. Volgens de onderzoekscommissie is de kans op fraude daardoor aanzienlijk.

Dat laatste valt echter nog te bezien. Het is aan de inspecteur om te controleren of een instelling terecht de status van ANBI heeft. Uit het rapport blijkt dat hierop momenteel nauwelijks zicht is, doordat het ANBI-team onvoldoende capaciteit heeft voor effectief toezicht. Feitelijk is dus onbekend of, en zo ja, op welke schaal wordt gefraudeerd met ANBI’s.

Wij zijn het met de onderzoekscommissie eens dat de feitelijke activiteiten van de ANBI’s in kaart moeten worden gebracht, zodat duidelijk wordt of inderdaad ten onrechte donaties in aftrek worden genomen. Als de vermoedens van de commissie kloppen, zal dat waarschijnlijk leiden tot het (met terugwerkende kracht) intrekken van de ANBI-status van meerdere instellingen. Maar of in die gevallen ook sprake is van fraude, zoals de onderzoekscommissie stelt, is een tweede. Per donateur zal moeten worden bekeken of hij of zij opzettelijk of grofschuldig heeft gehandeld.

Heb je vragen of wil je van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact met ons op via vaklunch@hertoghsadvocaten.nl.