#393: Waar ligt de grens?

Iedere rechter heeft zijn eigen stijl. Sommige rechters zijn erg terughoudend in het formuleren van vragen aan de verdediging en/of verdachte ter zitting. En anderen zijn juist zeer actief. Sommige rechters leggen juridische vraagstukken voor aan de verdediging, duiden op inconsistenties in het dossier en hinten soms op een tussentijdse mening. Het voordeel van een actieve en mondige rechter is dat je als verdediging weet waar de rechter mogelijke zwakke punten ziet in het dossier, zodat daar actief aandacht aan kan worden besteed en je niet wordt verrast door de uitspraak. Wij kunnen een actieve rechtbank dus zeker waarderen. Maar waar ligt de grens? Wanneer wordt zo’n actieve rechtbank vooringenomen en is een wraking gerechtvaardigd?

In een recente beslissing van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden komt dit vraagstuk aan de orde. In deze zaak is een tweetal rechters gewraakt. De redenen daarvoor zijn dat de verdachte het gevoel kreeg dat het dossier op een gebrekkige, onjuiste en selectieve manier aan hem is voorgehouden. Verder zou de verdachte het vuur aan de schenen zijn gelegd, waarbij het gevoel is ontstaan dat de rechters niet luisterden naar de gegeven antwoorden.

Alvorens het hof het wrakingsverzoek beoordeelt gaat het hof in op de rol van de strafrechter. Op grond van artikel 268 Sv vindt het onderzoek ter zitting plaats onder leiding van de voorzitter. Tot de taak van de rechtbank behoort onder meer ook de ondervraging van de verdachte en het toetsen van het waarheidsgehalte van door hem afgelegde verklaringen. Het hof overweegt: ‘De rechter heeft de vrijheid de verdachte kritisch te ondervragen en hem eventuele ongerijmdheden voor te houden. Het is die rechter echter verboden (artikel 271 Sv) op de terechtzitting blijk te geven van enige overtuiging omtrent schuld of onschuld van de verdachte.’

 Maar waar ligt nu die grens? Als een rechter wel een tussentijdse oordeelsvorming ventileert is dit dan een teken van vooringenomenheid? Het hof oordeelt dat dit niet het geval is, omdat het een dienstig middel is om de waarheid te achterhalen waarbij de rechter inzicht geeft in zijn denkproces en de verdachte de gelegenheid krijgt hierop te reageren. De reactie van de verdachte kan dan meegenomen worden in de uiteindelijke oordeelsvorming van de rechter. Wij zijn het met deze overwegingen van het hof van harte eens.

Echter toont deze beschikking wel aan hoe dun de scheidslijn is. Het hof merkt namelijk ook op dat de voorzitter zich in een aantal vragen nogal stellig en daardoor ongelukkig uitdrukt. Het hof neemt echter in overweging dat de verdediging ruimschoots de gelegenheid heeft gekregen overal op te reageren en dat daarvan ook intensief gebruik is gemaakt. Het hof concludeert daarom dat de verdachte op een stevige manier is geconfronteerd met de bewijsmiddelen en de toon soms ongelukkig en stellig was. Uit deze manier van ondervragen heeft de verdachte misschien het subjectieve gevoel gekregen dat de rechters onvoldoende onbevangen waren, maar objectief bezien zijn daar geen aanwijzingen voor.

De beschikking toont hoe lastig het vak van rechter is. Aan de ene kant is het in het voordeel van de verdachte om een rechter te hebben met een open houding. Aan de andere kant kan al snel het gevoel ontstaan dat de verdachte niet echt wordt gehoord en het oordeel al klaar staat. Hoewel wij graag een open houding van rechters zien, vinden wij de beslissing van het hof onbevredigend. Als rechters zich te stellig en ongelukkig uitdrukken, waarom is dat dan geen objectieve aanwijzing dat een rechter te vooringenomen is? Het wekt immers die schijn. Subjectief, maar ons inziens ook objectief. Het is de taak van de rechter om de verdachte te horen en gehoord te laten voelen. Een stevige ondervraging is prima, maar de schijn van partijdigheid moet altijd worden voorkomen.

Heb je vragen over het voorgaande of wil je hierover van gedachten wisselen? Neem dan contact op met boezelman@hertoghsadvocaten.nl of boer@hertoghsadvocaten.nl. Uiteraard is het ook mogelijk om over dit onderwerp te praten in een (digitale) Vaklunch on demand bij jou op kantoor.