#478: Door de bank genomen

Sinds de druk op banken is opgevoerd vanuit Europa en de verschillende toezichthouders, nemen banken hun anti-witwascontroles heel serieus. Banken hebben omvangrijke afdelingen opgezet om deze controles naar de herkomst van transacties uit te voeren. Deze afdelingen voeren vele en intensieve controles door klanten uiteenlopende vragen te stellen op basis van uitgebreide Know Your Customer (KYC)-controlelijsten. Blijkt uit de beantwoording van die vragen dat de klant niet aan alle regels en eisen voldoet of worden niet alle vragen beantwoord? Dan kan dat leiden tot opzegging van de klantrelatie. En aanvullende aangescherpte wetgeving voor banken is alweer aanstaande. Op deze werkwijze is niet alleen vanuit de klanten van de bank kritiek, de bancaire wereld heeft dat zelf ook getuige de uitlatingen in de pers van betrokkenen bij ABN en de procedure tegen DNB door Bunq. Schiet de werkwijze zijn doel voorbij?

Dat banken met hun vragen aan de klanten steeds verder af komen te staan van de wettelijke strafbepaling van witwassen – van witwassen kan enkel sprake zijn als het geld een illegale herkomst heeft – blijkt bijvoorbeeld uit de recente jurisprudentie over de besteding van in contanten opgenomen geldbedragen die in verband worden gebracht met witwassen. Dat is bijzonder, legaal giraal geld kan immers – ook als het contant wordt opgenomen en besteed – nooit gronddelict worden van witwassen. Het is immers niet “afkomstig uit enig misdrijf”. Toch houden de controle-afdelingen van banken veel van hun klanten bezig met dit soort vragen, en soms met verstrekkende gevolgen zoals het sluiten of blokkeren van een bankrekening.

In de praktijk blijkt ook dat zeer persoonlijke informatie aanleiding vormt voor de bank nader KYC-onderzoek te doen naar klanten. Het gaat dan bijvoorbeeld om informatie over religie en gezondheid. Op grond van de privacywetgeving mag dergelijk materiaal echter niet zonder noodzaak worden gebruikt. De nieuwe wetgeving die bedoeld is om de anti-witwascontroles van banken verder uit te breiden leidt tot grote zorgen bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Het AP onderkent de verstrekkende gevolgen van de controles voor betrokkenen: “Deze onderzoeken zijn voor veel mensen erg ingrijpend en kunnen ervoor zorgen dat mensen bij voorbaat als potentiële crimineel worden bestempeld. Ook kan het leiden tot het blokkeren van bijvoorbeeld hun bankrekening.”

De zeer gevoelige informatie over het privé leven kan met de nieuwe wetgeving via (pin)transacties worden achterhaald. Dat betekent dat de bank een indringende kijk in iemands leven neemt. Als voorbeelden worden genoemd de betaling van de factuur van een therapeut of het pinnen van een drankje in een specifieke bar. In de huidige voorstellen is volgens het AP niet voldoende duidelijk gemaakt welke van de zeer gevoelige gegevens wel gebruikt mogen worden. Overigens is het AP niet de enige die zich zorgen maakt. Ook de rest van de Europese privacy toezichthouders, verenigd in de European Data Protection Board (EDPB) staan achter de kritiek.

Ook in onze praktijk zien we de effecten van de anti-witwasmaatregelen bij banken. In voorkomende gevallen is het onderzoek van de bank het startschot voor andere onderzoeken door het Openbaar Ministerie en soms de Belastingdienst. Ook in gevallen waarin geen aanknopingspunten zijn dat het strafbare witwassen op de loer zou liggen, kan een discussie over witwassen opduiken met verstrekkende gevolgen. En dat is onnodig schadelijk wat ons betreft. Het is goed dat steeds meer partijen onderkennen dat de controles veel onnodige ‘collateral damage’ veroorzaken, terwijl van een serieus risico op witwassen geen sprake is. Het voorkomen van de mogelijkheid om bepaalde gegevens te betrekken bij deze onderzoeken is een stap vooruit wanneer het gaat om voorkoming van het doorschieten van deze onderzoeken.

Heb je vragen of wil je van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact met ons op via vaklunch@hertoghsadvocaten.nl.