#510: Lak aan de regels

In de regel blijkt het in fiscale procedures geen sinecure om een compleet dossier van de inspecteur te krijgen. En als het dossier na veel herhaalde verzoeken om completering en geharrewar over de vraag of bepaalde documenten nu wel of niet op de zaak betrekking hebben’ dan eindelijk compleet is, dan is daarvan vaak een ruim deel onleesbaar gemaakt of zwartgelakt. Een discussie over de vraag of dat mag is dan vaak onvermijdelijk. In de praktijk blijkt dat er vaak te enthousiast is zwartgelakt, wat dan weer ongedaan moet worden gemaakt. Deze benadering van de inhoud van het dossier leidt af van waar de procedure in de kern over moet gaan, met alle kosten voor burgers en maatschappij van dien. En ja, het heeft ook impact op het vertrouwen tussen burger en overheid.

Het is overigens geen situatie die enkel binnen bij de Belastingdienst voorkomt. Het blijkt een hardnekkig fenomeen binnen de overheid. Zo concludeerde ook het recent opgerichte Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI). Mede naar aanleiding van de discussie over het niet bewaren of verwijderen van sms-berichten door ambtsdragers is een advies uitgebracht hoe de overheid moet omgaan met het bewaren van chatberichten. De titel van het advies “Kan dit weg? Nee!” is veelzeggend.

Meer in het algemeen concludeerde de voorzitter van het college in Nieuwsuur over de moeizame wijze waarop de overheid informatie openbaar maakt: “Het duurt te lang en het lakken is een soort topsport geworden binnen de overheid. Daar moeten we mee ophouden. Dat defensieve gedrag willen we aanpakken“. De voorzitter concludeert dat zijpaadjes worden gezocht om bepaalde informatie maar niet openbaar te hoeven maken. Deze houding schuurt natuurlijk met de transparantie die de overheid omgekeerd wel van de burger verwacht. Misschien nog wel erger is echter dat het wantrouwen tussen de burger en de overheid hierdoor toeneemt.

Juist de overheid zou voorop moeten lopen als het aankomt op transparantie over haar eigen handelen. In plaats daarvan zien wij in fiscale procedures – waaronder fiscale boeteprocedures – dat wantrouwen de boventoon voert. Stukken die onderdeel uit zouden moeten maken van het dossier worden niet zonder slag of stoot toegevoegd en interne mailberichten die over de zaak gaan worden bij voorkeur zwartgelakt. Zelfs in boetezaken waarin de overheid een burger bestraft, houdt de inspecteur de inhoud van het dossier het liefst geheim, zie daarover ook Vaklunch #507. Er lijkt een stevig wantrouwen tegenover de burger te bestaan. Maar juist dat wantrouwen vanuit de overheid voedt omgekeerd het wantrouwen van de burger richting de overheid. Zeker als dat wantrouwen terecht blijkt te zijn geweest na rechterlijke tussenkomst, bevordert dat de relatie over en weer niet.

Onzes inziens is het nodig dat rechters steviger optreden als het dossier niet wordt gecompleteerd door de inspecteur. Artikel 8:31 Awb geeft de bestuursrechter ook de ruimte om bij het niet overleggen van stukken ondanks de verplichting daartoe (ex artikel 8:42 Awb) “de gevolgtrekkingen te maken die hem geraden voorkomen”. De huidige mindset van de overheid die stukken geheimhoudt als daar een zijpad voor is, is niet gebaat bij rechterlijke beslissingen die daarvoor ruimte laten. Juist rechters moeten zich ook geroepen voelen om deze mindset van de overheid te draaien. Net als in het strafrecht biedt de wet bijvoorbeeld de ruimte om bij ernstige vormverzuimen niet alleen stukken uit te sluiten van het bewijs – die stukken kan de rechter dan niet betrekken bij de beslissing – maar ook om over te gaan tot de equivalent van de niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie en een aanslag of beschikking te vernietigen. Dit artikel dateert weliswaar uit 2017, maar is op dit punt nog altijd actueel en biedt mogelijk inspiratie voor de praktijk. Ook de jurisprudentie over een werkwijze die “zozeer indruist tegen wat van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht” biedt hier houvast voor stevige verweren tegen inhoudelijke beslissingen van de inspecteur.

Heb je hier vragen over of wil je hierover van gedachten wisselen met ons? Neem dan contact op met ons op via vaklunch@hertoghsadvocaten.nl.