#155: Geachte rechters van Nederland

Ons oog bleef haken aan een arrest van de Hoge Raad van 23 februari 2016. Hoewel deze zaak door de Hoge Raad is afgedaan met artikel 81 RO vinden wij het toch belangrijk om dit arrest onder de aandacht te brengen. Wij juichen het namelijk toe dat de maker van het middel (nog) opkomt tegen de gebrekkige strafmotivering van het hof. In Nederland bestaan nauwelijks straftoemetingsregels. Dit zorgt ervoor dat de feitenrechter grote vrijheid toekomt bij de straftoemeting en een straf alleen maar controleerbaar is door de Hoge Raad indien deze goed gemotiveerd is. Aan een goede en logische motivering ontbreekt het echter veelal.

Daarom deze oproep aan de rechterlijke macht: motiveer de hoogte van de straf zoals een verdachte van u mag verwachten en neem ons mee in uw gedachtegang bij het opleggen van een straf. Ons inziens zou de strafrechtpraktijk hier bijzonder bij gebaat zijn.

In cassatie kan niet worden onderzocht of de juiste straf is opgelegd en of de factoren die de feitenrechter van belang heeft geacht bij de strafmotivering daarvoor in aanmerking komen zoals de ernst van het feit of de persoon van de verdachte. De grens die de rechter in acht moet nemen is dat de gebruikte gegevens voor de straftoemeting uit het onderzoek ter terechtzitting naar voren moeten zijn gekomen. En verder moet de strafmotivering begrijpelijk zijn. Een strafmotivering is onbegrijpelijk indien de rechter van onjuiste of oncontroleerbare gegevens is uitgegaan, de opgelegde straf in geen verhouding staat tot de bewezenverklaarde feiten of de motivering – gelet op een gevoerd verweer – als onvoldoende moet worden beschouwd. Deze criteria zijn in een – wat ons betreft nog altijd actuele – conclusie van Advocaat-Generaal Vegter uit 2011 goed omschreven.

Wij menen dat elke veroordeelde recht heeft op een goede motivering van de opgelegde straf. Op die manier is het ook makkelijker om een eventuele straf te accepteren en bijvoorbeeld een hoger beroep achterwege te laten. Of dat het hof een hogere straf oplegt, terwijl hij ten opzichte van de rechtbank-uitspraak voor minder feiten is veroordeeld. Opvallend is dat de strafmotiveringen veelal nauwelijks iets om het lijf hebben. Daardoor kan de controle functie van de Hoge Raad slechts minimaal functioneren. Maar naast het feit dat wij zouden menen dat een goed gemotiveerde straf een basisrecht zou moeten zijn van elke verdachte, zijn er ook veel voordelen te behalen met een goede strafmotivering. Uit een goede motivering zou moeten blijken welke factoren mee hebben gespeeld in de strafoplegging en welke weging die factoren hebben.

In de huidige tijd – waar openheid en transparantie de norm is – wordt de proceshouding bijvoorbeeld meegewogen in de strafmaat. Dit is ook een wegingsfactor die is benoemd in de LOVS oriëntatiepunten voor straftoemeting. Veelal blijkt echter niet uit de strafmotivering hoeveel het een verdachte ‘oplevert’ om mee te werken aan het onderzoek. Bijvoorbeeld door het aanbieden van een verklaring of door het toestaan dat de administratie wordt meegenomen door de FIOD. Zou de rechterlijke macht hier wel transparant over zijn, dan kan de advocatuur hier een lijn in ontdekken en dit meenemen in de advisering richting de cliënt. De advocatuur kan nu eigenlijk geen antwoord geven op de vraag van cliënten wat het voordeel is als zij meewerken aan het onderzoek. Natuurlijk zullen wij aangeven dat dit mogelijk een positieve invloed heeft op de strafmaat, maar echt concreet kunnen we niet worden. Dit kan de verdachte doen overwegen om in beginsel niet mee te werken. Immers, wellicht maakt een opsporingsambtenaar nog een grove vormfout of stelt de officier van justitie een gebrekkige tenlastelegging op. Daar kan de verdachte dan wellicht meer heil uit halen.

Een andere factor die van invloed kan zijn op de straf zijn de vormfouten die zijn gemaakt in de opsporingsfase. Op grond van artikel 359a Sv kan een onherstelbaar vormverzuim tot strafvermindering leiden afhankelijk van het geleden nadeel en de ernst van het verzuim. Een strafmotivering omvat echter vaak niet meer dan de opmerking dat een vormverzuim tot strafvermindering heeft geleden. Opnieuw: wat het de verdachte oplevert blijft in het ongewisse. Zou de rechterlijke macht hierover transparant zijn dan zou dit veel opleveren. Ten eerste zou hier preventieve werking vanuit kunnen gaan zodat toekomstige vormverzuimen vaker worden voorkomen. Maar tevens zou het voor meer acceptatie zorgen bij de verdachte ten aanzien van de oplegde straf. Een strafoplegging wordt nu vaak onbegrijpelijk gevonden want waarom blijft de overheid straffeloos als zij de strafvorderlijke regels overtreedt en wordt de verdachte wel gestraft?

In deze tijd van transparantie kan de rechtelijke macht niet achterblijven en menen wij dat openheid over de straftoemeting een recht is van de verdachte en bovendien de strafrechtpraktijk ten goede zou komen. Rechters kunnen wat ons betreft een voorbeeld nemen aan een arrest van 11 december 2013 van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch. In dit arrest maakt het hof haar gedachtegangen ten aanzien van de straf helder. Alleen op die manier kan de Hoge Raad ook een controlefunctie uitoefenen.

Kortom, hierbij nogmaals een oproep aan de rechterlijke macht: wees transparant over de straftoemeting. Dit komt een ieder ten goede.

Welke voordelen zie jij van een goed gemotiveerde straf?